12-20

Αφιέρωμα: η βιογραφική προσέγγιση στην έρευνα της εκπαίδευσης ενηλίκων

• Τσιώλης, Γιώργος

Από το τέλος της δεκαετίας του ’80 αναπτύχθηκεστις κοινωνικές επιστήμες, κυρίως στον γερμανόφωνοχώρο, ένας πλούσιος θεωρητικός στοχασμός γύρω απότο φαινόμενο της «βιογραφίας» και τις λειτουργίες τηςστις κοινωνίες της ύστερης (ή δεύτερης) νεωτερικότη-τας. Ο θεωρητικός αυτός στοχασμός διάνοιξε νέουςτρόπους διερεύνησης και κατανόησης της δια βίου εκπαίδευσηςυπό το πρίσμα μιας θεωρητικά εμπνευσμένηςβιογραφικης προσέγγισης. Στο παρόν κείμενο θασκιαγραφήσω τη σχετική θεωρητική συζήτηση, θα υποστηρίξωότι ο θεσμός της δια βίου εκπαίδευσης μπορείνα αποτελέσει καταλύτη και ενισχυτή διαδικασιών «βι-ογραφικής εργασίας» και, τέλος, θα αναδείξω δύο ενδεχόμενεςεκβάσεις που μπορεί να έχει μια τέτοια διεργασία:μια προς την κατεύθυνση χειραφετητικών μετασχηματισμώντου εαυτού και των κοινωνικών δομών,αλλά και μια δεύτερη, η οποία εντάσσει τη δια βίουεκπαίδευση στο πλέγμα των σύγχρονων «τεχνολογιώντου εαυτού» που οδηγούν στην πειθάρχηση των ατόμωνστη νέα κουλτούρα του (ευέλικτου) καπιταλισμού.

• Educational sciences

• Εκπαίδευση ενηλίκων

Ο Γιώργος Τσιώλης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Κοινωνιολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστήμιο Κρήτης, (email: [email protected]).

1. Alheit, R (1992). Kultur und Gesellschaft. Bremen: Universität Bremen.Alheit, R (2003). Identität oder „Biographizität“? Beiträge der neuerensozial- und erziehungswissenschaftlichen Biographieforschungzu einem Konzept der Identitätsentwicklung. Στο H. G. Petzold(επιμ.), Biographiearbeit - Narrative Therapie - Identität, Paderborn:Jungfermann, 2003, σελ. 6-25.Alheit, Ρ(2006).Πρόλογος.Στο ΠΤσιώλης,Ιστορίες Ζωής και ΒιογραφικέςΑφηγήσεις. Η Βιογραφική Προσέγγιση στην Κοινωνιολογική ΠοιοτικήΈρευνα. Αθήνα: Κριτική.Alheit, Ρ. & Dausien, Β. (1999). Biographieforschung in der Erwachsenenbildung.Στο Η.H. Krüger, &VV. Marotzki (επιμ.), Handbucherziehungswissenschaftliche Biographieforschung. Opladen: Leske &Budrich, σελ. 407-432.Alheit, P. & Dausien, B. (2000). Die Biographische Konstruktion derWirklichkeit. Überlegungen zur Biographizität des Sozialen. ΣτοE. Hoerning (επιμ.), Biographische Sozialisation. Stuttgart: Lucius &Lucius, σελ. 257-283.Alheit, P.& Hanses,A. (2004). Institution und Biographie: Zur Selbstreflexivitätpersonenbezogener Dienstleistungen. Στο A. Hanses,(επιμ.), Biographie und Soziale Arbeit. Baltmannsweiler: SchneiderVerlag, σελ. 8-28.Beck, U. (1986). Risikogesellschaft. Auf dem Weg in eine Andere Moderne.Frankfurt/M.: Suhrkamp.Beck, U. (2000). Η Ξένη Δική μας Ζωή - Παγκοσμιοποίηση καιΠολιτικοποίηση του Τρόπου Ζωής. Στο U. Beck & Z. U. Erdmann(επιμ.) Μια Ζωή Δική μας. Περιηγήσεις στην Αγνωστη Κοινωνία πουΖούμε. Αθήνα: Νήσος, σελ. 38-43.Beck, U., Giddens, A. & Lash, S. (1996). Reflexive Modernisierung. EineKontroverse. Frankfurt/M.: Suhrkamp.Bröckling, U., Krasmann, S., und Lemke,Th. (επιμ.) (2000). Gouvernementalitätder Gegenwart Studien zur Ökonomisierung des Sozialen.Frankfurt/M: Suhrkamp.Brose, H-G. & Hildenbrand, Br. (επιμ.) (1988). Vom Ende des Individuumszur Individualität ohne Ende. Opladen: Leske + Budrich.Dausien, B. (2000). ‘Biographie’ als rekonstruktiver Zugang zu‘Geschlecht’. Perspektiven der Biographieforschung. ΣτοD.Lemmermöhle, D.Fischer, D.Klika & A. Schlüter, (επιμ.), Lesartendes Geschlechts. Zur De-Konstruktionsdebatte in der erziehungswissenschaftlichenGeschlechterforschung. Opladen: Leske + Budrich,σελ. 96-115.Delory-Momberger, C. (2012). Herausforderungen, Widerspruecheund Risiken der “biographischen Gesellschaft”. Στο H.Herzberg& E. Kammler (επιμ.) Biographie und Gesellschaft Überlegungen zueiner Theorie des modernen Selbst. Frankfurt/M & New York: Campus,σελ. 29-41.Dohmen, G. (1996). Das lebenslange Lernen. Leitlinien einer modernenBildungspolitik. Bonn: BMBFEcariusJ. (1999). Biographieforschung und Lernen. Στο H-H. Krüger &W. Marotzki (επιμ.), Handbuch Erziehungswissenschaftliche Biographieforschung.Opladen: Leske & Budrich, σελ. 89-105.Fischer-Rosenthal, W. (1990). Von der‘biographischen Methode’ zurBiographieforschung: Versuch einer Standortbestimmung. ΣτοP.AIheit,W. Fischer-Rosenthal & E. Hoerning (επιμ.) Biographieforschung.Eine Zwischenbilanz in der deutschen Soziologie. Bremen:Universität Bremen, σελ.II-32.Fischer-Rosenthal, W (2000). Biographical Work and BiographicalStructuring in Present-day Societies. Στο Pr. Chamberlayne, J.Bornât & T. Wengraf (επιμ.) The Turn to Biographical Methods inSocial Science. London: Routledge, σελ. 109-125.Fischer-Rosenthal,W. & Rosenthal, G. (1997). Narrationsanalyse biographischerSelbstpräsentation. Στο R. Hitzier, & A. Honer (επιμ.)Sozialwissenschaftliche Hermeneutik. Opladen: Leske + Budrich,σελ. 133-164.Foucault, Μ. (2000). Die Gouvernementalitaet. Στο U. Bröckling, S.Krasmann, & Th. Lemke (επιμ.) Gouvernementalität der Gegenwart.Studien zur Ökonomisierung des Sozialen. Frankfurt /M: Suhrkamp,σελ. 41-67.Giddens, A. (1990/2001). Οι Συνέπειες της Nεοτερικότητας. Αθήνα:Κριτική.Giddens, Α. (1991). Self and Self-Identity. Self and Society in the Late ModernAge. Cambridge: Polity Press.Hahn,A. (1995). Identität und Biographie. Στο M.Wohlrab-Sahr (επιμ.)Biographie und Religion: zwischen Ritual und Selbstsuche. Frankfurt& New York: Campus, σελ.127-152.Hanses, A. & Richter, P. (2009). Biographieforschung. Στο I. Darmann-Finck, U. Böhnke & K. Straß (επιμ.) Fallrekonstruktives Lernen. EinBeitrag zur Professionalisierung in den Berufsfeldern Pflege und Gesundheit.Frankfurt/M.:Mabuse-Verlag, σελ. 63-100.Haupert, B. (2010). Adoleszenzkrise und Generationenverhaeltnis:Vom Verlust der Sorge um die Nachwachsenden. Στο B. Haupert,S. Schilling & S. Maurer (επιμ.) Biographiearbeit und Biographieforschungin der Sozialen Arbeit Beitraege zu einer rekonstruktiven Perspektivesozialer Professionen. Bern: Peter Lang, σελ. 87-116.Herzberg H. & Kammler E. (επιμ.) (2012). Biographie und GesellschaftÜberlegungen zu einer Theorie des modernen Selbst. Frankfurt/M &New York: Campus.Hoerning E. (επιμ.) (2000). Biographische Sozialisation. Stuttgart: Lucius& Lucius,Honneth.A. (2005). Verdinglichung. Eine anerkennungstheoritische Studie.Frankfurt/M.: Suhrkamp.Kade.J. (1989). Universalisierung und Individualisierung der Erwachsenenbildung.Über den Wandel eines pädagogischen Arbeitsfeldesim Kontext gesellschaftlicher Modernisierung, Zeitschrift fürPädagogik, 35(6): 789-808.Kohli, M. (1985). Die Institutionalisierung des Lebenslaufs. KölnerZeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie, 37:1-29.Kohli, M. (1988). Normalbiographie und Individualität. Zur institutionellenDynamik der gegenwärtigen Lebenslaufregimes. Στο H-G.Brose & Br. Hildenbrand (επιμ.) Vom Ende des Individuums zurIndividualität ohne Ende. Opladen: Leske + Budrich, σελ. 33-53.Kohli, M. (1989). Institutionalisierung und Individualisierung der Erwerbsbiographie.Στο D. Brock, H-R. Leu, C. Preiß, & H-R. Vetter(επιμ.) Subjektivität im gesellschaftlichen Wandel. München: Weinheim,σελ. 33-53.Krüger, H. & Born, C. (1991). Unterbrochene Erwerbskarrieren undBerufsspezifik. Zum Arbeitsmarkt- und Familienpuzzle im weiblichenLebenslauf. Στο: K. U. Mayer κ.ά. (επιμ.) Vom Regen in dieTraufe. Frauen zwischen Beruf und Familie, Frankfurt & New York:Campus, σελ. 142-161.Lemke,Th. Krasmann, S. & Bröckling U. (2000). Gouvernementalitaet,Neoliberalismus und Selbsttechnologien. Στο U. Bröckling, S.Krasmann &Th. Lemke (επιμ.) Gouvernementalität der Gegenwart.Studien zur Ökonomisierung des Sozialen. Frankfurt/M: Suhrkamp,σελ, 7-40.McLeod, J. (2003) Εισαγωγή στη Συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο.Nassehi.A. (1994). Die Form der Biographie.Theoretische Überlegungenzur Biographieforschung in Methodologischer Absicht. BIOS,1994/2:46-63.Nassehi, A. & Weber, G. (1990). Zur einer Theorie BiographischerIdentität. Epistemologische und Systemtheoretische Argumente.BIOS, 1990/2:153-187.Rosenthal, G. (1995). Erlebte und Erzählte Lebensgeschichte. Frankfurt/M.& New York: Campus.Schimank, U. (1988). Biographie als Autopoiesis - Eine SystemtheoretischeRekonstruktion von Individualität. Στο H. G. Brose &B. Hildenbrand (επιμ.) Vom Ende des Individuums zur Individualitätohne Ende. Opladen: Leske & Budrich, σελ. 55-72.Schütze, F. (1999). Verlaufskurven des Erleidens als Forschungsgegenstandder interpretativen Soziologie. Στο H.-H Krüger. & W.Marotzki (επιμ.), Handbuch erziehungswissenschaftliche Biographieforschung,Opladen: Leske + Budrich, σελ. 191-223.Straub, J. (2000). Biographische Sozialisation und Narrative Kompetenz.Στο E. Hoerning (επιμ.), Biographische Sozialisation. Stuttgart:Lucius & Lucius, σελ. 137-163.Τσιώλης, Γ (2005α). Εργασία και κατάρτιση στους βιογραφικούςσχεδιασμούς των νέων. Μια μικροκοινωνιολογική προσέγγιση.Στο Δ. Γράβαρης & Ν. Παπαδάκης (επιμ.) Εκπαίδευση καιεκπαιδευτική πολιτική. Μεταξύ κράτους και αγοράς. Αθήνα:Σαββάλας, σελ. 461-490.Τσιώλης, Γ. (2005β). Προς μια νέα Ηθική της Εργασίας; Μια ΠοιοτικήΔιερεύνηση Φορέων Συμβουλευτικής για την Ένταξη στηνΑπασχόληση. Μελέτες 23. Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.Τσιώλης, Γ (2006). Ιστορίες Ζωής και Βιογραφικές Αφηγήσεις. ΗΒιογραφική Προσέγγιση στην Κοινωνιολογική Ποιοτική Έρευνα.Αθήνα: Κριτική.Τσιώλης, Γ (2012). Η κατασκευή των «απασχολήσιμων». Προβληματισμοίμε αφορμή μια εμπειρική έρευνα στο πεδίο της συμβουλευτικήςγια την ένταξη στην απασχόληση. Στο Μ. Σπυριδάκης(επιμ.) Ανεργία και εργασιακή επισφάλεια. Όψεις ενός εμμένοντοςκινδύνου. Αλεξάνδρεια (υπό έκδοση).Weber , S. & Maurer, S (επιμ.) (2006). Gouvernementalität und ErziehungswissenschaftWissen - Macht - Transformation. Wiesbaden: VSVerlag.Wohlrab - Sahr, M. (1993). Biographische Unsicherheit Formen weiblicherIdentität in der „reflexiven Moderne“: Das Beispiel der Zeitarbeiterinnen.Opladen: Leske+Budrich.Wohlrab-Sahr, M. (2002). Prozessstrukturen, Lebenskonstruktionen,Biographische Diskurse. Positionen im Feld Soziologischer Biographieforschungund Mögliche Anschlüsse nach Außen. BIOS,2002/1:3-23.