Twelfth and Thirteenth Century Variations of the Single Domed Octagon Plan (pl. 3-6)
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.27, 1979, pages 21-34
Issue:
Pages:
21-34
Parallel Title:
Παραλλαγές του απλού οκταγωνικού τύπου εκκλησιών κατά τον 12ο και 13ο αιώνα (πίν. 3-6)
Section Title:
Articles
Abstract:
Μια ομάδα μνημείων στον Ελλαδικό χώρο και την Πρωτεύουσα μπορεί να μελετηθεί άπο τυπολογικής πλευράς χάρη στην αποσαφήνιση τής χρονολογήσεώς τους καί τή σωστότερη κατανόηση τοϋ δομικοϋ τους συστήματος. Πρόκειται για εκκλησίες του 12ου και τοΰ 13ου αιώνος, άφ' ενός τοΰ άπλοϋ οκταγωνικού τύπου (πού αναφέρεται ενίοτε ώς νησιώτικος) καί άφ' έτερου αυτές πού έχουν γίνει γνωστές ώς ψευδοοκταγωνικές. Ή νέα χρονολόγηση τής Καμαριώτισσας τής Χάλκης (Th. Mathews), ή επισήμανση τής Σωτήρας στον Χορτιάτη (Ν. Νικονάνος) καί ή άναχρονολόγηση των ναρθήκων τής Ζωοδόχου Πηγής στο Δερβενοσάλεσι καί τής Πόρτα-Παναγιάς στή Θεσσαλία, ανεβάζουν τα γνωστά μνημεία τής παραπάνω ομάδος σέ οκτώ. Ή διερεύνηση τής εξελίξεως τοϋ τύπου ξεκινά άπό τή διαπίστωση δτι ό μονόχωρος μέσο βυζαντινός οκταγωνικός ναός καμία σχέση δεν έχει μέ τα γνωστά οκταγωνικά μνημεία τής κυρίως Ελλάδος, τα όποια κτίστηκαν μέ συνθετικές αρχές άλλα καί μορφές, τελείως διαφορετικές. 'Αφετηρία τών παραλλαγών τής ομάδος είναι τό όκτάκογχο συμμετρικό ώς προς τους δύο κυρίους άξονες σχήμα, όπως αυτό εφαρμόστηκε στο καθολικό τής Νέας Μονής τής Χίου. Ή έγγραφη του σέ ενα τετράγωνο ή ορθογώνιο σχήμα οδήγησε στή διάπλαση τών κογχών μέ περιορισμένο τό βάθος, σέ μία λύση δηλαδή μειονεκτική άπό πλευράς στατικής. Για τήν άρση τοϋ μειονεκτήματος καί σ' όλα χωρίς εξαίρεση τά μεταγενέστερα παράγωγα τοΰ άρχικοϋ αύτοϋ σχήματος, γίνεται προσπάθεια αντικαταστάσεως τής μιας, τών δύο ή καί τών τεσσάρων άβαθων κογχών μέ άλλες πολύ βαθύτερες καί προέχουσες εξωτερικά ή μέ κυλινδρικές καμάρες. Στην πρώτη περίπτωση τό αποτέλεσμα θυμίζει τους τετρακόγχους ναούς (Καμαριώτισσα Χάλκης). Στή δεύτερη αρχίζει να διαφαίνεται στην κάτοψη τό σταυροειδές σχήμα, ένώ οί κόγχες, μικρότερες σέ μέγεθος, περιορίζονται στις γωνίες τοϋ τετραγώνου πού καλύπτει ό τροΰλλος (ψευδοοκταγωνικοί νάρθηκες). Τό όλο θέμα παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί συσχετίζεται μέ τό ερώτημα ètv στην αρχιτεκτονική τοο 12ου αιώνος υπήρχαν ανανεωτικές τάσεις ή συντηρητισμός. 'Αφορμή για τήν εξέταση τοΟ θέματος αποτέλεσε ή νέα θεώρηση τοο νάρθηκος τοϋ καθολικοο τής Μονής Ζωοδόχου Πηγής κοντά στο χωριό Πύλη (Δερβενοσάλεσι) στον Κιθαιρώνα, τό όποιο μπορεί να χρονολογηθεί στα τέλη τοϋ 12ου αιώνος.
Subject:
Subject (LC):
