79-129

Δίγλωσσες επιγραφές (Ελληνικές- Λατινικές) αναθηματικές επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων : (Μέρος Α΄. Δίγλωσσες από την Ανατολή)

Articles

• Τουλουμάκος, Ιωάννης Σ.
• TOULOUMAKOS, J.

'Αφετηρία τής μελέτης είναι ή παρατήρηση ότι ή αναγραφή δίγλωσσων αναθηματικών (αλλά καί άλλων) επιγραφών στην ελληνική καί λατινική γλώσσα οφείλεται όχι —ή οπωσδήποτε όχι μόνο— στην πρόθεση νά γίνη ευρύτερα γνωστό τό περιεχόμενο τους, άλλα σέ άλλους, ανεξάρτητους άπό αυτήν λόγους: τήν πολιτική καί πνευματική ατμόσφαιρα τής εποχής, τήν συγκεκριμένη αφορμή τής αφιέρωσης, τήν προσωπικότητα του τιμωμένου προσώπου, προπάντων, oμως, τό αύτοσυναίσθημα του άναθέτη, τό όποιο καθορίζεται κατά κύριο λόγο άπό τήν κοινωνική του θέση ή τήν εθνική του προέλευση. Μέ κριτήριο τό τελευταίο στοιχείο οί εξεταζόμενες στό πρώτο μέρος τής μελέτης επιγραφές κατατάσσονται σέ πέντε ενότητες ανάλογα μέ τους ανάθετες, πού είναι δούλοι, απελεύθεροι, πολίτες, πόλεις, πάροικοι 'Ιταλικοί ή Ρωμαίοι. Στην μελέτη ακολουθείται ή συγκριτική μέθοδος: δηλ. οί δίγλωσσες επιγραφές εξετάζονται σέ σχέση μέ άλλες παρομοίου περιεχομένου (αναθηματικές, έν μέρει δέ επιτύμβιες) πού εγράφησαν στην ίδια ή διαφορετική εποχή, άλλα άπό όμοιους κατά περίπτωση ανάθετες, σέ μία γλώσσα, δηλ. μόνο στά Λατινικά ή —καί κυρίως— μόνο στά Ελληνικά. 'Ανεξάρτητα από τόν υποθετικό χαρακτήρα ορισμένων έπί μέρους παρατηρήσεων ή συμπερασμάτων, κυρίως στην ερμηνεία τών διαφορών γλωσσικού ή ακόμη καί ουσιαστικού περιεχομένου μεταξύ τών δύο κειμένων, επισημαίνεται ή ανάγκη μιας ευρύτερης μελέτης τών δίγλωσσων επιγραφών, έφ' οσον πρόκειται γιά τό χαρακτηριστικώτερο Ισως γνώρισμα τής πολιτισμικής ενότητας του ελληνορωμαϊκού κόσμου: "Ελληνες καί Ρωμαίοι άπό διάφορα κοινωνικά στρώματα εκφράζονται σέ δύο γλώσσες (είτε όντας οί Ιδιοι γνώστες καί τών δύο είτε αναθέτοντας τήν απόδοση στην γλώσσα πού δέν γνωρίζουν σέ άλλους), τόσο στίς ανατολικές, όσο καί στίς δυτικές επαρχίες τής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τό βασικό συμπέρασμα πού προκύπτει άπό τόν οπωσδήποτε περιορισμένο αριθμό τών επιγραφών πού εξετάζονται, είναι οτι ή χρήση τής λατινικής γλώσσας είτε σέ μονόγλωσσες λατινικές είτε σέ δίγλωσσες αποτελεί παρέκκλιση άπό τήν γενική χρήση τής Ελληνικής. Τά τιμητικά ψηφίσματα τών ελληνικών πόλεων γιά Ρωμαίους αξιωματούχους γράφονται στά Ελληνικά, αναθηματικές επιγραφές άπό Ρωμαίους (Ιδιώτες) γιά Ρωμαίους αξιωματούχους επίσης, ένώ ακόμη καί αυτοκράτορες, όπως ό Αύγουστος, χρησιμοποιουν σέ αναθέσεις τους σέ ελληνικές πόλεις μόνο τήν Ελληνική. Επομένως, ή άποψη πού είχε διατυπωθή στην παλαιότερη έρευνα ότι ή λατινική ως «ή γλώσσα τής εξουσίας» είχε τό προβάδισμα έναντι τής Ελληνικής (μέ αφετηρία τό γεγονός οτι σέ μερικές δίγλωσσες επιγραφές προηγείται ή Λατινική τής Ελληνικής) δέν ευσταθεί. 'Υπάρχουν Ρωμαίοι πού χρησιμοποιούν μόνο τήν Ελληνική, υπάρχουν Έλληνες πού χρησιμοποιούν μόνο τήν Λατινική, ένώ μία πλούσια 'Ιταλική πάροικος τής Θεσσαλονίκης απαθανατίζεται σέ δωρεές της γιά τήν ανέγερση διαφόρων κτισμάτων στην πόλη σέ δύο δίγλωσσες επιγραφές, στην μία άπό τίς όποιες (προφανώς προγενέστερη) προηγείται τό λατινικό κείμενο, στην δεύτερη τό ελληνικό. Ή παρέκκλιση έχει, οπως είναι ευνόητο, κατά περίπτωση, διαφορετικά ελατήρια: δούλοι ή απελεύθεροι δίνουν σέ δίγλωσσες επιγραφές τό προβάδισμα στην Λατινική (ή προτιμούν μόνο τήν Λατινική) όχι μόνο γιά νά δηλωθή ή εξάρτηση τους άπό τους Ρωμαίους κυρίους τους, άλλα καί επειδή ή προβολή τής εξάρτησης αυτής. Ιδιαίτερα οταν πρόκειται γιά πρόσωπα πού δρουν ως αυτοκρατορικοί υπάλληλοι, ενίσχυε, οπως φαίνεται, τό αύτοσυναίσθημά τους. 'Υπάρχουν ομως καί (δύο) περιπτώσεις οπου σέ δίγλωσσες επιγραφές δούλων ή απελεύθερων (άπό τό τέλος του 2ου αί. π.Χ. στην Δήλο, γιά Ρωμαίους) προηγείται ή 'Ελληνική τής Λατινικής: Στίς περιπτώσεις αυτές πρέπει νά ύποτεθή μία Ιδιαίτερη σχέση μέ τους Ρωμαίους κυρίους, ή οποία βασίζεται προφανώς σέ μία φιλικότερη διάθεση τών τελευταίων προς τό ελληνικό περιβάλλον. Πολίτες ελληνικών πόλεων πού εκφράζονται σέ δίγλωσσες επιγραφές καί μάλιστα μέ πρώτο τό λατινικό κείμενο είτε θέλουν νά δείξουν τό φιλορωμαϊκό τους φρόνημα είτε, παράλληλα μέ αυτό, έχουν άλλες, ίσως καθαρά ωφελιμιστικού χαρακτήρα σκοπιμότητες. Στην περίπτωση ομως ενός πολίτη τής Περίνθου, ό όποιος υπήρξε ανώτατος αξιωματικός του ρωμαϊκου στρατού (καί θέλει μάλιστα νά άπαθανατισθή σέ σχετική παράσταση γι' αυτό), ή χρήση τής Λατινικής σέ δίγλωσση επιγραφή πού γράφεται μέ εντολή τής συζύγου του μετά τόν θάνατο του έχει μάλλον συμβατικό χαρακτήρα: τό ελληνικό κείμενο πού ακολουθεί, μέ αναφορές στίς ευεργεσίες τοϋ διακεκριμένου πολίτη προς τήν πόλη, εκφράζει τόν (πραγματικό) στενό δεσμό του μέ τήν πατρίδα του. Συμβατικό χαρακτήρα έχει προπάντων ή χρήση τής Λατινικής σέ δίγλωσσες αναθηματικές επιγραφές ελληνικών πόλεων γιά Ρωμαίους αξιωματούχους ή αυτοκράτορες. Οί ουσιώδεις διαφορές πού υπάρχουν μεταξύ τών δύο κειμένων επιτρέπουν τήν υπόθεση οτι οί συντάκτες τους θεωρούσαν μάλλον αδύνατη τήν σύγκριση, πράγμα πού σημαίνει δύσκολη ή αδύνατη τήν ανάγνωση τοϋ λατινικου. Γιά τόν ιδιο λόγο σέ άλλες παραστάσεις τό λατινικό κείμενο είναι πολύ σύντομο. Ή χρήση τής Λατινικής (μόνης) ή στην πρώτη θέση σέ δίγλωσσες επιγραφές από 'Ιταλικούς παροίκους σέ ορισμένες περιπτώσεις μπορεί νά έρμηνευθή ως έκφραση τοΰ εθνικού τους αύτοσυναισθήματος, σέ άλλες νά άποδοθή τόσο στό αύτοσυναίσθημα αυτό οσο καί στην Ιδιαιτερότητα τών περιστάσεων. Τό τελευταίο Ισχύει γιά μία αναθηματική επιγραφή γιά τόν Λούκουλο, πιθανώς του 85 π.Χ. στην Δήλο άπό τους 'Ιταλικούς, τους 'Αθηναίους κατοίκους τοΰ νησιού καί τόν δήμο τών 'Αθηναίων, οπως καί μία αναθηματική επιγραφή γιά τόν Ρωμαίο στρατηγό Q. Caecilius Metellus, εγγονό του Μακεδόνικου, τοΰ 63 π.Χ., στό "Αργός, γραμμένες μόνο στά Λατινικά. Ή κατανόηση τών προσωπικών (οπως καί άλλων) Ιδιαιτεροτήτων γίνεται Ισως εύκολώτερη διά τής συγκρίσεως μέ δίγλωσσες επιγραφές άπό τήν Δύση, οπου ή γλώσσα επικοινωνίας ήταν κυρίως —άλλ' όχι μόνο— ή Λατινική.

• Arts
• History and Archaeology

• Ιστορία

• http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/tekmiria/article/view/2858
• http://dx.doi.org/10.12681/tekmeria.98